Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, đề cao trách nhiệm, thực hiện ngày càng tốt hơn quyền làm chủ của nhân dân trong việc quyết định những vấn đề lớn và hệ trọng của đất nước. “Tăng cường bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức và công dân, kiên quyết xử lý các hành vi vi phạm pháp luật. Chú trọng thực hiện dân chủ cả trực tiếp và đại diện, nhất là dân chủ ở cơ sở, bảo đảm công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình”⁽¹⁾.

   

    Nhận thức sâu sắc vấn về phát huy dân chủ, đề cao trách nhiệm thực hiện phương châm bốn tại chỗ ở cơ sở để phòng, chống tham ô, tham nhũng, lãng phí trong giai đoạn mới, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng chỉ rõ: “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội làm nòng cốt để nhân dân làm chủ. Cấp ủy, tổ chức đảng, các tổ chức trong hệ thống chính trị, đội ngũ đảng viên, cán bộ công chức, viên chức nêu gương thực hành dân chủ, tuân thủ pháp luật, đề cao đạo đức xã hội”⁽²⁾. Như vậy, quán triệt và thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, toàn Đảng, toàn dân, toàn quân và cả hệ thống chính trị thực hiện Quy chế dân chủ gắn với việc PCTN, lãng phí, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm, “then chốt” của công tác PCTN hiện nay; là giải pháp hàng đầu, là việc làm thiết thực, cụ thể hóa phương châm bốn tại chỗ để “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát”⁽³⁾.

Đồng chí Nguyễn Xuân Phúc, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch nước, Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng và An ninh cùng các đại biểu tại Phiên họp thứ ba Hội đồng Quốc phòng và An ninh nhiệm kỳ 2016-2021, ngày 17/7/2021. (Ảnh TTXVN)

    Mở rộng dân chủ, đề cao  trách nhiệm thực hiện phương châm bốn tại chỗ trong phòng, chống tham nhũng Đánh giá chung về công tác PCTN, lãng phí trong nhiệm kỳ qua, Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII trình Đại hội XIII của Đảng chỉ rõ: “Công tác PCTN, lãng phí ở một số địa phương, bộ, ngành chưa có chuyển biến rõ rệt; công tác phòng ngừa tham nhũng ở một số nơi còn hình thức. Việc phát hiện, xử lý tham nhũng, lãng phí vẫn còn hạn chế, nhất là việc tự kiểm tra, tự phát hiện và xử lý tham nhũng, lãng phí trong nội bộ cơ quan, đơn vị còn yếu; tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực trong một số cơ quan, đơn vị, khu vực hành chính, dịch vụ công chưa được đẩy lùi”⁽⁴⁾.

 

    Việc đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội có mặt chưa theo kịp yêu cầu của tình hình mới, chưa thật sâu sát đến các tầng lớp nhân dân và cơ sở; chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát, phản biện xã hội chưa đều. Một số tổ chức cơ sở đảng, một bộ phận cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức chưa gương mẫu, chưa thực sự tôn trọng ý kiến, kiến nghị của nhân dân”⁽⁵⁾.  Tham nhũng, lãng phí trên một số lĩnh vực, địa bàn vẫn còn nghiêm trọng, phức tạp, với những biểu hiện ngày càng tinh vi, gây bức xúc trong xã hội. Trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng chỉ rõ: “Tham nhũng vẫn là một trong những nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ ta”⁽⁶⁾. Nhiều chủ trương, nguyên tắc, quan điểm, giải pháp lớn về công tác PCTN, lãng phí tuy đã được thể chế, cụ thể hóa bằng quy chế, quy định, quy trình bảo đảm dân chủ, chặt chẽ hơn. 

 

    Thực hiện việc lấy phiếu tín nhiệm cán bộ, trọng tâm là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, được dư luận đồng tình, có tác dụng, hiệu quả. Nhưng phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị còn chậm đổi mới, có mặt còn lúng túng. Cơ chế kiểm soát quyền lực trong Đảng và Nhà nước chưa đầy đủ, đồng bộ; hiệu lực, hiệu quả chưa cao. “Công tác cán bộ còn có mặt hạn chế, việc thực hiện một số nội dung trong các khâu của công tác cán bộ ở một số nơi còn hình thức. Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, chủ nghĩa cá nhân, “lợi ích nhóm”, bệnh lãng phí, vô cảm, bệnh thành tích ở một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi”⁽⁷⁾. Những hạn chế khuyết điểm trên, đòi hỏi toàn Đảng phải nghiêm túc nhìn nhận, nỗ lực phấn đấu để khắc phục, trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ để phát huy dân chủ, đề cao trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức xã hội, của nhân dân trong PCTN, lãng phí.

 

    Ngày 03/10/2017, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ban hành Quyết định số 99-QĐ/TW, “Ban hành Hướng dẫn khung để các cấp ủy, tổ chức Đảng trực thuộc Trung ương tiếp tục phát huy vai trò của nhân dân trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”. Quy định yêu cầu “công khai” bản cam kết rèn luyện, giữ gìn phẩm chất đạo đức, lối sống, không suy thoái, không “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” của cán bộ, đảng viên; bản kê khai tài sản, thu nhập của cán bộ lãnh đạo, quản lý phải kê khai theo quy định. Công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng, cổng thông tin điện tử, niêm yết tại trụ sở cơ quan, đơn vị; thông qua họp báo, hội thảo, sinh hoạt chi bộ, thông qua hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội; gửi văn bản hoặc bằng các hình thức khác trong triển khai thực hiện.

 

    Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng xác định: “Hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực; kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; đẩy mạnh đấu tranh PCTN, lãng phí. Công tác cán bộ phải thực sự là “then chốt” của “then chốt”, tập trung xây dựng đội ngũ các cấp, nhất là cán bộ cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ”⁽⁸⁾. Thực hiện nghiêm, nhất quán nguyên tắc Đảng lãnh đạo trực tiếp, toàn diện công tác cán bộ và quản lý thống nhất đội ngũ cán bộ theo nguyên tắc tập trung dân chủ. Chuẩn hóa, siết chặt kỷ luật, kỷ cương đi đôi với tạo môi trường, cơ chế và điều kiện để thúc đẩy đổi mới, sáng tạo và bảo vệ cán bộ; phân công, phân cấp gắn với giao quyền, ràng buộc trách nhiệm, đồng thời, tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực và xử lý nghiêm minh sai phạm. Xây dựng đội ngũ cán bộ phải xuất phát từ yêu cầu, nhiệm vụ của thời kỳ mới; thông qua hoạt động thực tiễn và phong trào cách mạng của nhân dân; đặt trong tổng thể của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng; gắn với đổi mới phương thức lãnh đạo, kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, thu hút, trọng dụng nhân tài. Quán triệt nguyên tắc về quan hệ giữa đường lối chính trị và đường lối cán bộ; quan điểm giai cấp và chính sách đại đoàn kết rộng rãi trong công tác cán bộ. Xử lý hài hòa mối quan hệ giữa tiêu chuẩn và cơ cấu; giữa “xây và chống”; giữa “đức và tài”; giữa “hồng và chuyên”; giữa tính phổ biến và tính đặc thù; giữa kế thừa và phát triển; giữa thẩm quyền, trách nhiệm cá nhân và tập thể. Đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát và xử lý kỷ luật nghiêm minh đối với các trường hợp cán bộ, đảng viên vi phạm kỷ luật đảng, vi phạm pháp luật Nhà nước, quan liêu, tham ô, tham nhũng, gây mất đoàn kết nội bộ, giảm lòng tin với nhân dân.

    

    Công tác kiểm tra giám sát yêu cầu cấp ủy tiến hành có hệ thống, thường xuyên và đột xuất. Đi đôi với công tác kiểm tra, giám sát là việc xử lý nghiêm minh, công bằng, bình đẳng các hành vi vi phạm kỷ luật. Xây dựng đội ngũ cán bộ là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, trực tiếp là của các cấp ủy, tổ chức đảng mà trước hết là người đứng đầu và cơ quan tham mưu về công tác tổ chức, cán bộ của Đảng. Đây cũng là một trong những hình thức của thực hiện phương châm bốn tại chỗ. Mở rộng dân chủ, phát huy vai trò trách nhiệm của Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân và cơ quan truyền thông, báo chí trong đổi mới mạnh mẽ, toàn diện công tác cán bộ và xây dựng đội ngũ cán bộ của Đảng. Nghị quyết lần này Ban Chấp hành Trung ương yêu cầu phải có phương pháp đánh giá cán bộ một cách khách quan, khoa học và chính xác; có cơ chế tạo động lực, đổi mới sáng tạo, rèn luyện qua thực tiễn có nhiều khó khăn, thách thức lớn của đội ngũ cán bộ và đề cao giải pháp kiểm soát quyền lực, chống chạy chức, chạy quyền, chủ nghĩa cá nhân, cục bộ địa phương, họ hàng trong công tác cán bộ; coi đây là một trong những nhiệm vụ, giải pháp quan trọng để đấu tranh ngăn chặn sự tha hóa quyền lực trong bộ máy công quyền, sự suy thoái, biến chất của một bộ phận cán bộ, đảng viên để củng cố và nâng cao niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ ta. Với phương châm bốn tại chỗ: (1) Lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức đảng tại cơ sở; (2) Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức quần chúng như: Hội cựu chiến binh, Hội người cao tuổi, Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên tại cơ sở; (3) Cơ quan báo chí, truyền thông tại cơ sở; (4) Chính quyền, UBND, thanh tra, kiểm tra tại cơ sở. Như vậy, việc phát huy dân chủ, đề cao trách nhiệm, thực hiện phương châm bốn tại chỗ trong PCTN, lãng phí đã tạo cơ sở quan trọng để tiến hành các khâu trong PCTN, lãng phí, góp phần nâng cao chất lượng, trách nhiệm đối với nhiệm vụ PCTN, lãng phí trong giai đoạn mới. 

 

 

    Để tiếp tục nâng cao hiệu quả PCTN, lãng phí trong giai đoạn cách mạng mới, cần tiếp tục thực hiện tốt một số nhiệm vụ, giải pháp cơ bản sau: Trước hết, tăng cường phát huy dân chủ, đề cao trách nhiệm, thực hiện phương châm: Bốn tại chỗ trong PCTN, lãng phí. Đây vừa là giải pháp cơ bản vừa là yêu cầu mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu phải quán triệt sâu sắc, có nhận thức đầy đủ các quan điểm, đường lối của Đảng về “lấy dân làm gốc”; thật sự tin tưởng, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, kiên trì thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”⁽⁹⁾. Nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ yêu cầu, nguyện vọng, quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của nhân dân.

 

    Hai là, trong lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành, tổ chức thực hiện phải có quyết tâm chính trị cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, năng động, sáng tạo, tích cực, có bước đi thích hợp. Đây là giải pháp rất quan trọng, nhằm phát huy mọi nguồn lực, động lực đề cao dân chủ, thực hiện phương pháp xem xét khoa học biện chứng; kịp thời tháo gỡ các điểm nghẽn; đề cao vai trò, trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, người đứng đầu gắn liền với phát huy sức mạnh đồng bộ của hệ thống chính trị; phát huy dân chủ đi đôi với giữ vững kỷ cương; coi trọng tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận; thực hiện tốt sự phối, kết hợp trong lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, điều hành; coi trọng chất lượng và hiệu quả thực tế; tạo đột phá để hoàn thành tốt nhiệm vụ PCTN.

 

    Ba là, tiếp tục cụ thể hóa việc phát huy dân chủ thành chính sách, pháp luật và tăng cường xây dựng hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. Cùng với đó, cần tổ chức thực hiện có hiệu quả các quy định của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội, cùng nhân dân tham gia PCTN, lãng phí. Nhà nước cần sớm xây dựng, hoàn thiện và ban hành luật giám sát và luật phản biện xã hội. Vận dụng phương châm bốn tại chỗ vào thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát”; xây dựng và quản lý đội ngũ cán bộ, đảng viên để phát huy dân chủ trong PCTN, lãng phí; sớm cụ thể hóa các chính sách, pháp luật của Nhà nước để nhân dân thực hiện thống nhất. Vì thế, việc phát huy dân chủ ở nước ta hiện nay đối với từng đối tượng lãnh đạo, quản lý trong hệ thống chính trị là rất cần thiết. Trước hết, nên tập trung lấy ý kiến đối với người đứng đầu các cấp, các ngành...

 

    Thực hiện tốt việc lấy ý kiến đánh giá sự hài lòng của nhân dân về đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức là thực sự phát huy quyền làm chủ của người dân, tạo được sự đồng thuận xã hội và góp phần nâng cao năng lực, trách nhiệm của đội ngũ cán bộ các cấp. Bộ Chính trị đã ban hành Quy định số 11-QĐi/TW, ngày 18/02/2019, “Về trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy trong việc tiếp dân, đối thoại trực tiếp với dân và xử lý những phản ánh, kiến nghị của dân”; qua đó, phải thường xuyên kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện và đánh giá thực chất kết quả, tỷ lệ các kiến nghị, phản ánh đúng pháp luật của nhân dân được giải quyết. Cấp ủy, chính quyền các cấp, các ngành cần làm tốt công tác tiếp dân, đối thoại với nhân dân và giải quyết kịp thời đơn thư, khiếu nại, tố cáo của công dân thì sẽ giảm tối đa các vụ khiếu kiện phức tạp kéo dài, nhất là trên lĩnh vực đất đai, đền bù, giải phóng mặt bằng, tổ chức tái định cư...

 

    Bốn là, tăng cường vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân thực hiện quyền giám sát, phản biện xã hội. Đây vừa là giải pháp vừa là định hướng trong PCTN, lãng phí hiện nay. Để thực sự đóng góp xây dựng đất nước, PCTN có hiệu quả thiết thực thì ngoài việc vận động, tập hợp, đoàn kết các tầng lớp nhân dân thực hiện tốt các đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân cùng tham gia phát hiện, lựa chọn, giới thiệu những người đủ đức, đủ tài, thật sự xứng đáng làm đại biểu nhân dân trong Quốc hội và HĐND các cấp. Dưới sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng, cần tăng cường chức năng giám sát trách nhiệm nêu gương của đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu các cấp, các ngành.

 

    Năm là, cấp ủy, tổ chức đảng tiếp tục lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan truyền thông, báo chí làm tốt công tác tuyên truyền phổ biến các chỉ thị, nghị quyết, quyết định, quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước về phát huy dân chủ trong PCTN, lãng phí. Đây vừa là giải pháp vừa là nhiệm vụ quan trọng để tạo sự chuyển biến về nhận thức cho các tầng lớp nhân dân. Bởi thế, các cơ quan báo chí và các phương tiện truyền thông giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phổ biến, tuyên truyền sâu rộng các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về PCTN, lãng phí.

 

    Trong tình hình hiện nay, cần tuyên truyền phổ biến rộng Nghị quyết số 26-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương “Về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cán bộ cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín ngang tầm nhiệm vụ” và các quyết định, quy định của Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã được ban hành về PCTN, lãng phí. Quan tâm nắm bắt tình hình thực tế, kịp thời biểu dương, khen thưởng những cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền phát huy dân chủ, đề cao trách nhiệm tốt, thực nhiện phương châm bốn tại chỗ trong công tác cán bộ, PCTN, lãng phí; những tấm gương đảng viên, cán bộ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chính trị; đồng thời, phân tích, phê phán những cấp ủy, người đứng đầu có biểu hiện độc đoán, gia trưởng trong công tác cán bộ, vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ của Đảng và đấu tranh kịp thời với những phần tử cơ hội, thoái hóa, biến chất, xuyên tạc, bóp méo sự thật về công tác PCTN, lãng phí ở Việt Nam, làm giảm sút niềm tin của người dân đối với cấp ủy, chính quyền trong công tác cán bộ của Đảng.

(1) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb CTQG-ST, H.2021, t.I, tr.71.     (2) Đảng Cộng sản Việt Nam: Tài liệu đã dẫn, t.I, tr.173.     (3) Đảng Cộng sản Việt Nam: Tài liệu đã dẫn, t.I, tr.96.     (4) Đảng Cộng sản Việt Nam: Tài liệu đã dẫn, t.I, tr.92-93.     (5) Đảng Cộng sản Việt Nam: Tài liệu đã dẫn, t.I, tr.88,89.     (6) Đảng Cộng sản Việt Nam: Tài liệu đã dẫn, t.I, tr.93.     (7) Đảng Cộng sản Việt Nam: Tài liệu đã dẫn, t.I, tr.94,95.     (8) Đảng Cộng sản Việt Nam: Tài liệu đã dẫn, t.I, tr.96.     (9) Đảng Cộng sản Việt Nam: Tài liệu đã dẫn, t.I, tr.96.