Trong chiến lược cải cách tư pháp, xây dựng nền tư pháp văn minh, tiến bộ là nội dung quan trọng để không ngừng hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, là nhiệm vụ chiến lược trong công cuộc đổi mới toàn diện đất nước do Đảng ta khởi xướng, lãnh đạo. Chiến lược cải cách tư pháp đã được tiến hành đồng bộ với đổi mới lập pháp, kiện toàn bộ máy nhà nước pháp quyền và xây dựng đội ngũ cán bộ cán bộ liêm chính, chuyên nghiệp và tận tụy. “Cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng, gắn liền với vận mệnh của Đảng, của đất nước và chế độ, là khâu then chốt trong công tác xây dựng Đảng”⁽¹⁾. Trong lĩnh vực hoạt động tư pháp, đường lối của Đảng, Hiến pháp và pháp luật của Nhà nước ta luôn đề cao các nguyên tắc về tôn trọng và bảo vệ quyền con người, nguyên tắc bình đẳng, công bằng, công khai, minh bạch trong xây dựng và thực hiện pháp luật. Những năm qua, các cơ quan tư pháp đã luôn luôn đứng ở tuyến đầu của nhiệm vụ bảo vệ pháp chế và trật tự pháp luật XHCN, đấu tranh có hiệu quả với tội phạm và các vi phạm pháp luật, giải quyết nhanh chóng, kịp thời và đúng pháp luật các tranh chấp nảy sinh trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, góp phần ổn định xã hội, phát triển kinh tế, phát huy tính chủ động, sáng tạo của mọi tầng lớp nhân dân trong quá trình đổi mới. Quyền lực tư pháp đã được thực hiện có hiệu quả dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự đóng góp to lớn của toàn bộ hệ thống tư pháp, trong đó phải kể tới sự đóng góp tích cực của đội ngũ cán bộ tư pháp.

 

    Cho đến nay, Đảng đã ban hành nhiều nghị quyết trong đó có nội dung về xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp, như: Nghị quyết Trung ương 8 của Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa VII); Báo cáo Chính trị tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng; Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa VIII); Nghị quyết Trung ương 7 (khóa VIII), Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX. Chủ trương, quan điểm của Đảng về xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp, nguồn để bổ nhiệm vào các chức danh tư pháp được thể hiện rõ nhất trong Chiến lược cải cách tư pháp, điển hình là hai Nghị quyết: Nghị quyết số 08/NQ-TW, ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới (gọi tắt là Nghị quyết số 08/NQTW) và được phát triển toàn diện hơn tại Nghị quyết 49/NQ-TW, ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 (gọi tắt là Nghị quyết số 49/NQ-TW). 

Phiên họp thứ 13 Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương

    Tại Kết luận số 84-KL/TW, ngày 29/7/2020 của Bộ Chính trị về tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị (khóa IX) về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 xác định một trong những nội dung công tác cải cách tư pháp cần triển khai thực hiện nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng, phát triển đất nước trong thời gian tới là: “Xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp, nhất là đội ngũ thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên, chấp hành viên phải thực sự liêm chính, công tâm, chuyên nghiệp, có bản lĩnh chính trị, giỏi về nghiệp vụ, tinh thông về pháp luật, nắm vững chủ trương, chính sách của Đảng, đủ phẩm chất, năng lực, uy tín đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới”. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã khẳng định: “Tiếp tục xây dựng nền tư pháp Việt Nam chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Hoạt động tư pháp phải có trọng trách bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân. Nghiên cứu, ban hành Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, trong đó có Chiến lược pháp luật và cải cách tư pháp. Tiếp tục đổi mới tổ chức, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động và uy tín của tòa án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân, cơ quan điều tra, cơ quan thi hành án và các cơ quan, tổ chức tham gia vào quá trình tố tụng tư pháp; giải quyết kịp thời đúng pháp luật các loại tranh chấp, khiếu kiện theo luật định, phòng ngừa và đấu tranh có hiệu quả với hoạt động của tội phạm và vi phạm pháp luật”.

 

    Đồng thời, trong Văn kiện cũng xác định một trong những phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp phát triển kinh tế - xã hội của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030 là: “Phát triển nguồn  nhân lực, giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhân lực chất lượng cao của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế”; “Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có tính chuyên nghiệp cao, có năng lực, sáng tạo dựa trên cơ chế cạnh tranh về tuyển dụng, chế độ đãi ngộ và đề bạt; có phẩm chất đạo đức tốt và bản lĩnh chính trị vững vàng...”.

 

    Sau 15 năm thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW, công tác cải cách tư pháp về xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp đã đạt được nhiều kết quả rất quan trọng. Công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ pháp luật, cán bộ tư pháp được quan tâm; hệ  thống các cơ sở đào tạo luật phát triển nhanh về số lượng, đáp ứng yêu cầu về số lượng đào tạo cán bộ pháp luật của các cơ quan tư pháp và xã hội. Công tác tuyển dụng, quy hoạch, luân chuyển, bổ nhiệm, giáo dục chính trị, đạo đức nghề nghiệp, trách nhiệm và chế độ chính sách tiền lương đối với cán bộ tư pháp được quan tâm. Quy định rõ hơn cơ chế tuyển chọn, bổ nhiệm các chức danh tư pháp; hầu hết các chức danh tư pháp được tuyển chọn, bổ nhiệm thông qua thi tuyển.

 

    Tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý kỷ luật nghiêm minh đối với những cán bộ sai phạm. Nhìn chung đội ngũ cán bộ tư pháp, nhất là cán bộ có chức danh tư pháp được quan tâm xây dựng, đã có sự trưởng thành về cả số lượng và chất lượng, được đào tạo tương đối cơ bản, tính chuyên nghiệp ngày càng được nâng lên, đáp ứng tốt hơn yêu cầu cải cách tư pháp.

 

 

    2. Một số nhiệm vụ, giải pháp xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong tinh hình mới

 

    Bên cạnh những kết quả đạt được, thực trạng công tác đào tạo, xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp, bổ trợ tư pháp vẫn còn những hạn chế, vướng mắc đó là: Chưa có quy hoạch tổng thể các cơ sở đào tạo luật, đầu tư xây dựng Trường Đại học luật Hà Nội và Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh thành các trường trọng điểm đào tạo cán bộ về pháp luật chưa đáp ứng yêu cầu Nghị quyết số 49-NQ/TW đề ra. Trình độ, năng lực, phẩm chất đạo đức của một bộ phận cán bộ tư pháp còn hạn chế, trình độ ngoại ngữ, kiến thức pháp luật quốc tế chưa được cập nhật thường xuyên; đội ngũ cán bộ có chức danh tư pháp còn thiếu, đội ngũ chuyên gia đầu ngành còn ít. Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao còn nhiều bất cập nên năng lực của cán bộ tư pháp khi phải xét xử các vụ án, tranh chấp quốc tế chưa đủ sức giải quyết những vấn đề pháp lý đặt ra trong điều kiện hội nhập quốc tế; chưa quy định cụ thể nguồn bổ nhiệm các chức danh tư pháp, nhất là các luật gia, luật sư giỏi; chế độ tiền lương đối với cán bộ tư pháp còn bất cập, chưa phù hợp với tính đặc thù và trách nhiệm pháp lý trong hoạt động tư pháp. Chất lượng hoạt động luật sư, công chứng, giám định tư pháp có mặt còn hạn chế; ý thức trách nhiệm đạo đức nghề nghiệp trong hoạt động hành nghề , tinh thần tự giác tuân theo pháp luật, quy tắc đạo đức ứng xử nghề nghiệp của một số chức danh bổ trợ tư pháp chưa cao.

 

    Bối cảnh thế giới, khu vực và trong nước thời gian tới đặt ra cho công tác tư pháp những yêu cầu và thách thức mới. Tiếp tục đẩy mạnh phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN, xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN, hội nhập quốc tế sâu rộng, cùng với Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư sẽ nảy sinh nhiều vấn đề mới, phức tạp, chưa có tiền lệ cả trong quan hệ dân sự, thương mại, lao động và an ninh, trật tự. Khoa học - công nghệ phát triển đã làm biến đổi thế giới, kéo theo sự biến đổi của các tranh chấp, vi phạm và tội phạm; xuất hiện nhiều loại tranh chấp, vi phạm và tội phạm phi truyền thống.

 

    Vi phạm và tội phạm gia tăng, với tính chất phức tạp hơn, nghiêm trọng và tinh vi hơn, đòi hỏi của người dân và xã hội đối với cơ quan tư pháp, hoạt động tư pháp và đội ngũ cán bộ tư pháp ngày càng cao. Tự thân hệ thống tư pháp và thực tiễn cải cách tư pháp thời gian qua cũng còn những hạn chế nhất định, chưa đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Trong bối cảnh đó, công tác tư pháp nói chung, công tác xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp nói riêng cần phải tiếp tục được đẩy mạnh đổi mới để đáp ứng tốt hơn yêu cầu, đòi hỏi của tình hình mới.

 

"Xây dựng các thiết chế tư pháp hiện đại, trong sạch, hiệu lực, hiệu quả, dân chủ, nghiêm minh, tăng cường tính thống nhất, đồng bộ, khả thi, ổn định. Tăng cường năng lực tiếp cận pháp luật, tiếp cận công lý của người dân và doanh nghiệp. Phát triển mạnh thị trường dịch vụ pháp lý, các hoạt động luật sư, tư vấn pháp luật, bổ trợ tư pháp và các thiết chế giải quyết tranh chấp ngoài tòa án. Nâng cao hiệu quả và bảo đảm thời gian giải quyết tranh chấp, thi hành án trong lĩnh vực dân sự, hành chính, đầu tư, kinh doanh, thương mại và bảo vệ người tiêu dùng theo đúng quy định của pháp luật. Tăng cường công tác tiếp công dân, giải quyết đơn, thư khiếu nại, tố cáo của công dân”. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu  toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Nxb CTQGST, H.2021, t.2, tr.150.

 

    Một số nhiệm vụ, giải pháp về công tác xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp, nguồn bổ nhiệm các chức danh tư pháp đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong tình hình mới là: 

 

TS. Trần Thị Thu Hằng
(Ban Nội chính Trung ương)