Sau nhiều năm, với sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị trong xây dựng và hoàn thiện pháp luật, đến nay chúng ta có một hệ thống pháp luật cơ bản đầy đủ, chất lượng, với vị trí tối cao của Hiến pháp, các đạo luật là trung tâm, thể chế hóa kịp thời, đầy đủ, đúng đắn đường lối, chủ trương của Ðảng, điều chỉnh có hiệu quả toàn diện các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới và hội nhập của đất nước.

 

    Hệ thống pháp luật được xây dựng và hoàn thiện, thực thi có hiệu quả là một trong những yếu tố quan trọng mang tính quyết định, giúp đất nước ta đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử về phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững ổn định chính trị, bảo đảm quốc phòng, an ninh, chủ động hội nhập quốc tế sâu rộng, góp phần thực hiện mục tiêu sớm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Tuy nhiên, so với yêu cầu đặt ra, hệ thống pháp luật vẫn chưa thật hoàn chỉnh, còn phức tạp, nhiều tầng nấc; tính đồng bộ, ổn định và khả thi của một số quy định chưa cao; một số nội dung còn chồng chéo, mâu thuẫn hoặc khả năng thích ứng trước thay đổi của thực tiễn còn hạn chế; còn tình trạng ban hành văn bản quy định chi tiết thi hành luật, pháp lệnh chưa kịp thời dẫn đến chậm đưa pháp luật vào cuộc sống. Do vậy, công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật trong thời gian tới vẫn cần được các cấp, các ngành và cả hệ thống chính trị đặc biệt quan tâm.

Hội nghị về công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật và thi hành pháp luật

    Trong những năm qua, thực hiện Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (BHVBQPPL) năm 2015, công tác lập Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh (XDLPL) đã có nhiều đổi mới, chuyển từ việc xây dựng chương trình cả nhiệm kỳ sang chương trình XDLPL hằng năm, bảo đảm tính linh hoạt, tăng cường khả năng thích ứng nhanh của chính sách, pháp luật với các vấn đề KT-XH; đổi mới một cách cơ bản, toàn diện quy trình xây dựng, ban hành văn bản theo hướng tách bạch quy trình xây dựng chính sách và quy trình soạn thảo luật, pháp lệnh. Việc lập đề nghị đưa dự án vào chương trình XDLPL được thực hiện chặt chẽ, thực chất hơn. Chương trình XDLPL do Chính phủ, các cơ quan đề xuất bảo đảm cơ chế hoạch định chính sách công khai, minh bạch và huy động được trí tuệ của xã hội tham gia vào hoạt động xây dựng pháp luật; thể hiện rõ thứ tự ưu tiên ban hành luật trên một số lĩnh vực phù hợp yêu cầu phát triển KT-XH của đất nước trong từng giai đoạn.

 

    Công tác tổng kết thi hành pháp luật, nghiên cứu xây dựng chính sách của các dự án luật đã được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các cơ quan trình dự án xác định rõ yêu cầu, phân công chuẩn bị, quyết liệt chỉ đạo việc thực hiện, đặc biệt là đối với các dự án nhằm cụ thể hóa Hiến pháp năm 2013, thể chế hóa chủ trương, đường lối được Ðại hội lần thứ XII của Ðảng đề ra, các nghị quyết, kết luận, chỉ đạo của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và yêu cầu của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

 

    Công tác phối hợp giữa các cơ quan của Chính phủ, Quốc hội và cơ quan, tổ chức có liên quan ngày càng chặt chẽ, hiệu quả hơn. Bộ Tư pháp có nhiều đổi mới trong việc tham mưu triển khai thực hiện chương trình XDLPL, kịp thời báo cáo Thủ tướng Chính phủ để chỉ đạo, đôn đốc các cơ quan về công tác xây dựng pháp luật nhằm bảo đảm tiến độ, chất lượng các dự án. Các cơ quan của Quốc hội thường xuyên tổ chức làm việc với các cơ quan của Chính phủ để lắng nghe nhu cầu, đồng thời phối hợp ngay từ đầu trong việc nghiên cứu, tham gia ý kiến, chuẩn bị đề nghị XDLPL, qua đó chủ động hơn trong công tác chuẩn bị thẩm tra các dự án. Các phiên họp của Chính phủ khi thảo luận về công tác xây dựng pháp luật đều mời đại diện Hội đồng Dân tộc, các ủy ban có liên quan của Quốc hội tham dự. Hồ sơ đề nghị của Chính phủ về chương trình XDLPL hằng năm trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản bảo đảm thời hạn theo quy định.

 

    Các cơ quan của Quốc hội tập trung thực hiện tốt nhiệm vụ thẩm tra; đã chủ động, tích cực nghiên cứu, thu thập thông tin, tài liệu liên quan các dự án luật thuộc lĩnh vực phụ trách; phối hợp, theo sát cơ quan trình, cơ quan chủ trì soạn thảo ngay từ đầu để nắm bắt nội dung, cùng trao đổi, xử lý các vấn đề phát sinh, góp phần nâng cao chất lượng chuẩn bị dự án được phân công chủ trì thẩm tra; phối hợp tổ chức hội nghị, hội thảo, tọa đàm, khảo sát để lắng nghe các chuyên gia, các đối tượng chịu sự tác động trực tiếp cung cấp thông tin, thể hiện ý kiến, quan điểm về những vấn đề liên quan dự án. Về cơ bản, chất lượng các báo cáo thẩm tra được nâng lên rõ rệt; nội dung ý kiến thẩm tra có tính phản biện cao, có căn cứ pháp luật, cơ sở thực tiễn và khoa học; phần lớn bên cạnh ý kiến phản biện thì cơ quan thẩm tra cũng đồng thời đề xuất phương án xử lý đối với các vấn đề còn có ý kiến khác nhau. Do vậy, ý kiến thẩm tra của các cơ quan đều được cơ quan trình, cơ quan soạn thảo nghiên cứu tiếp thu, giải trình đầy đủ; đồng thời là cơ sở quan trọng để Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định.

 

    Bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được, thời gian qua, trong việc lập và thực hiện chương trình XDLPL vẫn còn không ít hạn chế. Tính dự báo của chương trình không cao, chủ yếu vẫn chạy theo tiến độ, tính "gối đầu" chuẩn bị cho năm tiếp theo thấp. Việc điều chỉnh chương trình XDLPL trong một số trường hợp là cần thiết nhằm kịp thời đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội, yêu cầu hội nhập quốc tế... nhưng thực tế việc đề xuất bổ sung dự án diễn ra khá thường xuyên, trong đó có không ít dự án được đề nghị bổ sung vào thời điểm gần sát kỳ họp Quốc hội, gây khó khăn, bị động cho các cơ quan của Quốc hội. Tình trạng xin lùi thời gian trình hoặc rút dự án ra khỏi chương trình do chưa chuẩn bị kịp hoặc chuẩn bị không đạt yêu cầu vẫn còn. Chất lượng một số đề nghị XDLPL chưa cao, chưa có đầy đủ căn cứ khoa học và thực tiễn, chưa bảo đảm tính khách quan; không ít báo cáo đánh giá tác động, báo cáo tổng kết còn sơ sài, mang tính hình thức, chưa nhận diện và đánh giá đầy đủ tác động, nhất là các tác động bất lợi của chính sách dự kiến; thiếu đánh giá về nguồn lực thực hiện hoặc dự kiến nguồn lực còn định tính, thiếu định lượng... Việc tổ chức lấy ý kiến trong quá trình xây dựng dự án nhiều trường hợp còn hình thức, hiệu quả không cao, đối tượng được lấy ý kiến chưa đầy đủ; việc tham gia ý kiến của không ít cơ quan, tổ chức còn mang tính chiếu lệ...

 

    Nguyên nhân của những bất cập, hạn chế nêu trên chủ yếu là do khâu tổ chức thực hiện chưa tốt, kỷ luật, kỷ cương trong công tác xây dựng pháp luật chưa nghiêm. Một số cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong quy trình xây dựng pháp luật chưa phát huy hết trách nhiệm; chưa quan tâm, đầu tư thỏa đáng cho việc nghiên cứu, đề xuất dự án và công tác soạn thảo, chưa bám sát yêu cầu của Luật BHVBQPPL về tổng kết, đánh giá tác động của chính sách cũng như việc lấy ý kiến các cơ quan, tổ chức có liên quan, đối tượng chịu sự tác động của chính sách theo quy định. Hoạt động của một số ban soạn thảo, tổ biên tập chưa hiệu quả; chưa khắc phục triệt để tình trạng đưa vào dự án các quy định nhằm tạo thuận lợi hoặc bảo vệ lợi ích cục bộ của bộ, ngành. Công tác phối hợp giữa cơ quan soạn thảo dự án, cơ quan thẩm tra trong một số trường hợp còn chưa chặt chẽ, hiệu quả...

 

    Bên cạnh đó, việc rà soát để nhận diện những quy định pháp luật có mâu thuẫn, chồng chéo nhằm đề xuất sửa đổi, bổ sung ngay trong quá trình soạn thảo trong một số trường hợp chưa được chú trọng dẫn đến nội dung dự án, dự thảo trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội chưa bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.

 

    Để khắc phục những tồn tại, hạn chế nêu trên, tiếp tục đổi mới và nâng cao chất lượng công tác xây dựng pháp luật trong thời gian tới, đề nghị Chính phủ chỉ đạo các cơ quan thực hiện nghiêm quy định của Luật BHVBQPPL mới được sửa đổi, bổ sung năm 2020 về trình tự, thủ tục chuẩn bị lập đề nghị, soạn thảo, lấy ý kiến, thẩm định, trình dự án; tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong công tác xây dựng pháp luật. Có biện pháp thường xuyên đôn đốc, kiểm tra, bảo đảm tiến độ soạn thảo, kiên quyết chưa xem xét việc trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội những dự án không đủ hồ sơ, chưa bảo đảm chất lượng; xác định rõ trách nhiệm và có biện pháp xử lý đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân có dự án được giao không chuẩn bị đúng tiến độ, chất lượng không bảo đảm phải xin lùi, rút khỏi chương trình. Ðối với việc điều chỉnh chương trình XDLPL, đề nghị Chính phủ và các cơ quan khi đề xuất bổ sung dự án cần cân nhắc kỹ tính cấp thiết và mức độ, thứ tự ưu tiên; chỉ đề nghị bổ sung vào chương trình những dự án thật sự cấp bách, được chuẩn bị kỹ lưỡng và bảo đảm đầy đủ thủ tục theo quy định. Ðồng thời, cơ quan, tổ chức đề xuất trình dự án cần phối hợp ngay từ đầu với các cơ quan của Quốc hội để lập đề nghị XDLPL; bảo đảm đầy đủ hồ sơ trình và thời hạn trình văn bản theo đúng quy định của Luật BHVBQPPL.

 

    Khi xem xét các dự án luật, pháp lệnh, dự thảo nghị quyết trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đề nghị Chính phủ bố trí đủ thời gian để thảo luận kỹ lưỡng các chính sách, vấn đề lớn của dự án, nhất là những vấn đề mà bộ quản lý chuyên ngành có ý kiến khác; bảo đảm sự đồng thuận, thống nhất trong Chính phủ, giữa các cơ quan của Chính phủ về các nội dung của dự án, đồng thời bảo đảm trình dự án đúng thời hạn quy định. Ðối với chính sách mới trong các dự án luật, pháp lệnh thì cơ quan soạn thảo cần đối chiếu, rà soát kỹ các quy định có liên quan trong hệ thống pháp luật, xác định cụ thể những quy định cần sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ trong các luật, văn bản hiện hành để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất. Cần đề cao trách nhiệm và tăng cường sự phối hợp của cơ quan soạn thảo, nhất là sự tham gia trực tiếp của đại diện lãnh đạo cơ quan soạn thảo với cơ quan chủ trì thẩm tra trong tiếp thu, chỉnh lý dự thảo văn bản.

 

    Về phía Hội đồng Dân tộc và các ủy ban của Quốc hội cần tích cực và chủ động hơn nữa trong việc tham gia ngay từ đầu với cơ quan trình, cơ quan soạn thảo để nắm thông tin, làm rõ các nội dung, chính sách lớn của dự án, quan điểm của các cơ quan có liên quan, chuẩn bị tốt nhất cho công tác thẩm tra; tăng cường tính phản biện và chủ động đề xuất phương án xử lý các vấn đề còn ý kiến khác nhau ngay trong quá trình thẩm tra, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án; bảo đảm sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan chủ trì thẩm tra với cơ quan soạn thảo, Bộ Tư pháp và các cơ quan hữu quan trong việc nghiên cứu tiếp thu, chỉnh lý và xây dựng báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo luật, pháp lệnh, nghị quyết trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Ủy ban Pháp luật sẽ theo dõi sát sao việc thực hiện chương trình, kịp thời tham mưu với Ủy ban Thường vụ Quốc hội các giải pháp nhằm bảo đảm tiến độ, chất lượng việc trình dự án của các cơ quan, tổ chức; kiên quyết không trình Quốc hội những dự án không bảo đảm chất lượng, tiến độ, hồ sơ không đầy đủ; xác định rõ nguyên nhân, trách nhiệm của việc không hoàn thành chương trình để báo cáo Quốc hội.