Hằng năm, Quốc hội đều rất quan tâm và dành thời gian để thảo luận về báo cáo công tác PCTN, báo cáo về tình hình kinh tế - xã hội, báo cáo về công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và các báo cáo công tác của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao...; thảo luận về các Báo cáo giám sát chuyên đề về PCTN và các báo cáo chuyên đề khác trên tất cả các mặt kinh tế - xã hội, đối ngoại, quốc phòng, an ninh, phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật; giám sát việc ban hành văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành luật; giám sát việc xử lý khiếu nại, tố cáo, ban hành nghị quyết về kết quả giám sát. Cụ thể, việc giám sát về công tác PCTN được thực hiện thông qua một số hình thức và đạt được kết quả như sau: 

    Giám sát qua việc xem xét báo cáo: Thực hiện quy định của Luật PCTN, Luật Tổ chức Quốc hội, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân, hằng năm và mỗi cuối nhiệm kỳ, Quốc hội xem xét báo cáo công tác năm và báo cáo công tác nhiệm kỳ của Chính phủ về công tác PCTN, công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, về tình hình kinh tế - xã hội, xét báo cáo công tác của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao... Hội đồng dân tộc, các ủy ban của Quốc hội có trách nhiệm tiến hành thẩm tra các báo cáo nói trên trước khi trình Quốc hội. Trong đó, Ủy ban Tư pháp được giao chủ trì tiến hành thẩm tra báo cáo của Chính phủ về công tác PCTN, báo cáo công tác của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao; Ủy ban Kinh tế được giao chủ trì thẩm tra báo cáo của Chính phủ về tình hình phát triển kinh tế - xã hội; Ủy ban Tài chính - Ngân sách được giao chủ trì thẩm tra báo cáo của Chính phủ về công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; Ủy ban Pháp luật được giao chủ trì thẩm tra báo cáo của Chính phủ về công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo...  Báo cáo thẩm tra là một kênh thông tin quan trọng giúp Quốc hội, các đại biểu Quốc hội nắm được thực chất và có cơ sở để đánh giá chính xác hơn về tình hình công tác PCTN, lãng phí, tình hình phát triển kinh tế - xã hội, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân… Về cơ bản, các báo cáo thẩm tra đã phản ánh, đánh giá một cách khách quan, toàn diện về chất lượng và hiệu quả hoạt động đấu tranh PCTN, lãng phí, hoạt động của bộ máy nhà nước, việc sử dụng và giải ngân vốn đầu tư công, sử dụng tài sản nhà nước, đấu thầu, đấu giá, cổ phần hóa doanh nghiệp… kịp thời phát hiện những hạn chế, tồn tại, làm rõ trách nhiệm của từng cơ quan, tổ chức, đơn vị, đồng thời kiến nghị nhiều giải pháp khắc phục làm căn cứ quan trọng để Quốc hội, các đại biểu Quốc hội thảo luận, đánh giá hoạt động của Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán Nhà nước trong lãnh đạo, chỉ đạo công tác PCTN, quản lý kinh tế - xã hội nhằm PCTN, tiến hành chất vấn, giám sát tối cao tại kỳ họp. 

Kỳ họp thứ sáu, Quốc hội khóa XIV vừa thông qua Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi)

    Giám sát công tác ban hành văn bản quy phạm pháp luật: Việc giám sát ban hành văn bản quy phạm pháp luật quy định chi tiết về hướng dẫn thi hành luật PCTN và các luật về quản lý kinh tế - xã hội đã được Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội và các đại biểu Quốc hội tiến hành thường xuyên nhằm bảo đảm các văn bản pháp luật được ban hành kịp thời, phù hợp với hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội; phát hiện những nội dung sai trái của văn bản để kịp thời yêu cầu sửa đổi, hủy bỏ nhằm bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và tính thống nhất của hệ thống văn bản pháp luật. Qua hoạt động giám sát cho thấy, một số văn bản quy định chi tiết thi hành các luật, pháp lệnh còn chậm được ban hành đã dẫn đến nhiều nội dung của luật, pháp lệnh chậm đi vào cuộc sống, từ đó, kiến nghị Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao có giải pháp khắc phục. 

    Giám sát thông qua giám sát chuyên đề: Hằng năm, Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội đều có những hoạt động giám sát, khảo sát chuyên đề về PCTN, công tác quản lý kinh tế - xã hội để PCTN, từ năm 2013 đến nay, Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiến hành giám sát các chuyên đề về PCTN và các chuyên đề có liên quan đến công tác PCTN, trong đó có một số chuyên đề quan trọng như “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước giai đoạn 2011-2016”, “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại doanh nghiệp và cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước, giai đoạn 2011-2016”; “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quy hoạch, quản lý sử dụng đất đai tại đô thị từ khi luật đất đai có hiệu lực đến hết năm 2018”; “Việc thực hiện chính sách, pháp luật trong công tác tuyển dụng, đào tạo, bổ nhiệm đối với đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức”, “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý và sử dụng nguồn vốn vay nước ngoài giai đoạn 2011-2016”; “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách Nhà nước giai đoạn 2013-2018”… Ngoài ra, theo chức năng, nhiệm vụ, Hội đồng dân  tộc, các ủy ban của Quốc hội tiến hành giám sát việc tuân theo pháp luật và hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị theo lĩnh vực được phân công; việc giám sát các nội dung thuộc lĩnh vực phân công phụ trách cũng được tiến hành lồng ghép cùng giám sát công tác PCTN. Đối với Ủy ban Tư pháp, trong thời gian qua cũng đã tiến hành giám sát chuyên đề về “Chấp hành pháp luật trong việc xử lý tội phạm về tham nhũng, chức vụ”, tiến hành nhiều cuộc khảo sát về tình hình công tác PCTN, việc phát hiện và xử lý hành vi tham nhũng. Thông qua hoạt động giám sát chuyên đề, khảo sát Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội đã phát hiện một số sai phạm của các cơ quan, tổ chức, đơn vị và có những kiến nghị về việc chấp hành pháp luật của các cơ quan này trong công tác PCTN, trong quản lý kinh tế - xã hội để PCTN. Bên cạnh việc làm rõ trách nhiệm của các cơ quan hữu quan, đề nghị chấn chỉnh kịp thời các sai sót, vướng mắc, hoạt động giám sát còn góp phần quan trọng vào việc hoạch định chính sách, hoàn thiện pháp luật về PCTN, quản lý kinh tế - xã hội để PCTN; cung cấp những thông tin cần thiết để Quốc hội đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của Chính phủ và các cơ quan hữu quan, làm cơ sở cho việc xem xét thông qua các dự án luật có liên quan, nhất là pháp luật về PCTN và quản lý kinh tế - xã hội nhằm PCTN.

    Giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo và giám sát các vụ án cụ thể: Hoạt động giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo là một kênh quan trọng, vừa góp phần bảo đảm thực hiện tốt quyền khiếu nại, tố cáo của công dân, vừa là phương thức để Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội phát hiện những hạn chế trong công tác phát hiện và xử lý hành vi tham nhũng của cơ quan có thẩm quyền để quyết định tiến hành giám sát chuyên đề, giám sát các vụ án cụ thể khi có khiếu nại gay gắt, bức xúc, kéo dài. Đồng thời, giám sát của Quốc hội đối với việc giải quyết khiếu nại, tố cáo còn thể hiện mối quan hệ gắn bó giữa cơ quan đại diện cao nhất với cử tri, nhân dân. Qua hoạt động giám sát này, Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội đã có nhiều kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền trong việc khẩn trương trả lời, giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo của nhân dân; nếu có dấu hiệu tội phạm tham nhũng thì phải khẩn trương khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử nghiêm minh. Đối với việc giám sát các vụ án cụ thể, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Ủy ban Tư pháp đã có một số kiến nghị yêu cầu Bộ Công an, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao giải quyết hoặc chỉ đạo việc giải quyết để bảo đảm các quyền cơ bản của công dân theo quy định của Hiến pháp, Bộ luật tố tụng hình sự, không làm oan, sai và đồng thời cũng không bỏ lọt tội phạm. 

    Giám sát thông qua hoạt động chất vấn, giải trình: Từ năm 2013 đến nay, Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiến hành một số phiên chất vấn đối với thành viên Chính phủ, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao trong đó có nội dung về công tác PCTN, công tác quản lý kinh tế - xã hội để PCTN. Hội đồng dân tộc, các ủy ban của Quốc hội tiến hành tổ chức các phiên giải trình về các lĩnh vực được phân công phụ trách. Ủy ban Tư pháp đã tổ chức phiên giải trình về việc phát hiện và xử lý hành vi tham nhũng của cơ quan hành chính Nhà nước đối với Thanh tra Chính phủ, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Tài chính và Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ủy ban Kinh tế tổ chức phiên giải trình “Việc thực hiện chính sách pháp luật về đầu tư công”... Thông qua các phiên giải trình, các cơ quan của Quốc hội đã góp phần làm rõ những khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện pháp luật, bất cập trong các quy định của pháp luật, đưa ra những giải pháp khắc phục khó khăn, vướng mắc nhằm đẩy mạnh có hiệu quả việc phát hiện và xử lý hành vi tham nhũng trong thời gian tới. 

   Nhìn chung, hoạt động giám sát trong thời gian qua đã được Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội tăng cường thực hiện và đạt được nhiều kết quả tích cực và đã bước đầu tác động tích cực đến công tác PCTN, bảo đảm việc thực thi pháp luật, góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Nội dung  giám sát cơ bản phúc đáp được yêu cầu tập trung vào các lĩnh vực nhạy cảm, dư luận xã hội quan tâm, hình thức giám sát ngày càng phong phú, huy động tối đa nguồn lực cho hoạt động này. Qua hoạt động giám sát, Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội đã chỉ ra nhiều tồn tại, hạn chế của các cơ quan chịu sự giám sát là cơ sở cho việc khắc phục những tồn tại, hạn chế và góp phần quan trọng trong công tác hoàn thiện thể chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong quản lý nhà nước. 

    Hoạt động giám sát nói chung, giám sát công tác PCTN, giám sát thực hiện pháp luật về quản lý về kinh tế - xã hội để PCTN nói riêng trong thời gian qua đã được Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội tăng cường thực hiện và đạt được nhiều kết quả tích cực. Pháp luật về hoạt động giám sát đã dần được hoàn thiện cả về nội dung và hình thức giám sát như: Thẩm quyền giám sát được quy định cụ thể hơn; phạm vi giám sát của từng chủ thể trong Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội, đại biểu Quốc hội được phân định rõ ràng hơn, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, đơn vị chịu sự giám sát trong cung cấp thông tin, tài liệu, thực hiện kết luận giám sát được quy định rõ ràng, minh bạch hơn... đã góp phần quan trọng trong việc tăng cường hiệu lực, hiệu quả giám sát của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội và đại biểu Quốc hội. 

    Thông qua hoạt động giám sát, Quốc hội đã chỉ ra được nhiều hạn chế, tồn tại trong công tác này như: Công tác ban hành văn bản hướng dẫn thi hành luật chưa kịp thời và đầy đủ; việc triển khai các biện pháp phòng ngừa tham nhũng, quản lý kinh tế - xã hội nhằm PCTN trong một số thời điểm, một số lĩnh vực hiệu quả còn thấp; có rất ít các cơ quan, tổ chức tự phát hiện tham nhũng, việc xử lý trách nhiệm của người đứng đầu khi để xảy ra tham nhũng trong cơ quan, đơn vị mình ít được thực hiện; hoạt động thanh tra, kiểm toán ít phát hiện ra hành vi tham nhũng để chuyển các cơ quan có thẩm quyền xử lý; việc phát hiện tham nhũng của Cơ quan điều tra, các cơ quan chuyên trách chưa tương xứng với tình hình tham nhũng; nhiều trường hợp xử lý hành chính, tham nhũng trong các cơ quan có chức năng chống tham nhũng vẫn xảy ra. Các cơ quan thanh tra, kiểm toán vẫn chưa tách bạch được số tiền, tài sản của Nhà nước thất thoát do hành vi tham nhũng gây ra, chưa tách rõ số liệu các vụ việc tham nhũng đã xử lý hoặc đề nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý dẫn đến khó đánh giá chính xác tình hình phát hiện, xử lý tham nhũng cũng như chất lượng, hiệu quả hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị.

    Trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án đối với án tham nhũng, vẫn còn trường hợp cơ quan tiến hành tố tụng đình chỉ vụ án, đình chỉ bị can chưa đúng quy định của pháp luật, có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm; tỷ lệ án treo, xử dưới khung luật định đối với tội tham nhũng chiếm tỷ lệ cao so với các loại án hình sự khác; việc thu hồi tài sản tham nhũng hiệu quả thấp; việc xử lý án tham nhũng còn tồn đọng, kéo dài. Trên cơ sở giám sát, Quốc hội đã làm rõ trách nhiệm trong chỉ đạo, điều hành của các thành viên Chính phủ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong công tác PCTN, lãng phí, công tác quản lý kinh tế - xã hội để PCTN; đã ra các nghị quyết về các nội dung này, từ đó, đã bước đầu tạo ra các chuyển biến rõ nét hơn trong công tác PCTN, lãng phí. Việc ban hành văn bản hướng dẫn thi hành Luật PCTN và các văn bản luật về quản lý kinh tế - xã hội để PCTN đã được đẩy nhanh hơn; công tác phòng ngừa tham nhũng, lãng phí được quan tâm hơn; việc chuyển các vụ việc có dấu hiệu tham những thông qua công tác thanh tra, kiểm toán đến các cơ quan có thẩm quyền xử lý đã tăng lên rõ rệt; việc xử án treo hoặc xử dưới khung luật định đối với tội tham nhũng đã dần được khắc phục, Hội đồng Thẩm phán đã ban hành các nghị quyết quy định rõ không cho hưởng án treo đối với người lợi dụng chức vụ, quyền hạn để trục lợi. Công tác điều tra, truy tố, xét xử các vụ án tham nhũng, kinh tế, nhất là các vụ án lớn, gây hậu quả nghiêm trọng đã được đẩy nhanh, bảo đảm xử lý nghiêm minh; công tác thu hồi tài sản tham nhũng chuyển biển tích cực... Thông qua công tác giám sát, nhiều sơ hở, thiếu sót về cơ chế, chính sách đã được kiến nghị sửa đổi kịp thời. 

    Nhìn chung, hoạt động giám sát của Quốc hội đã góp phần cùng với công tác lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, của Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN, sự lãnh đạo, chỉ đạo của Chính phủ, các bộ, ngành, sự cố gắng nỗ lực của các cơ quan tư pháp; sự giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, sự tham gia của báo chí, nhân dân đã tác động tích cực tới công tác PCTN, lãng phí, bảo đảm việc thực thi pháp luật, góp phần phát triển kinh tế - xã hội trong cả nước. Tuy nhiên, qua đánh giá hoạt động giám sát của Quốc hội thực hiện Luật PCTN thời gian qua cũng còn cho thấy, hoạt động giám sát về công tác PCTN, việc phát hiện và xử lý hành vi tham nhũng còn chưa thường xuyên; việc lồng ghép giám sát công tác PCTN với giám sát trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội chưa được chú trọng thực hiện. Thông qua hoạt động giám sát chưa đưa ra được nhiều kiến nghị xác đáng để nâng cao hiệu quả công tác PCTN. Việc theo dõi, đôn đốc thực hiện kiến nghị giám sát chưa sát sao. Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội, đại biểu Quốc hội chưa tiến hành được nhiều cuộc giám sát chuyên đề về PCTN, về quản lý kinh tế - xã hội để PCTN. Số lượng, quy mô và phạm vi giám sát tuy có tăng lên nhưng mới chỉ đáp ứng được một phần đòi hỏi của thực tế. Một bộ phận đại biểu kiêm nhiệm chưa dành thời gian thỏa đáng cho hoạt động giám sát của cơ quan dân cử mà mình là thành viên; kinh phí hoạt động còn hạn chế. Phương thức giám sát còn có điểm bất cập, giám sát ở cơ sở chủ yếu vẫn là nghe trình bày báo cáo nên kết quả đạt được chưa cao. Việc kiến nghị xử lý trách nhiệm người đứng đầu trong việc buông lỏng quản lý, để xảy ra những hạn chế, yếu kém trong nghành, lĩnh vực mình phụ trách ít được thực hiện. 

    Trong thời gian tới, sẽ tập trung thực hiện tốt các công việc sau: 

    Một là, tiếp tục đổi mới phương thức, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xây dựng,  hoàn thiện thể chế và giám sát công tác PCTN, quản lý kinh tế - xã hội để PCTN, nhất là kiểm tra, giám sát của Đảng đối với việc thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng thành pháp luật. Đổi mới phương thức hoạt động của Quốc hội, tăng cường tranh luận, phản biện, giám sát để qua đó nâng cao hiệu quả công tác PCTN. Kiện toàn và nâng cao chất lượng hoạt động của Hội đồng dân tộc, các ủy ban của Quốc hội. Tăng số đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách, giảm số đại biểu Quốc hội hoạt động kiêm nhiệm từ các cơ quan hành pháp, tư pháp; làm rõ và phát huy cơ chế tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học cả trong công tác lập pháp và giám sát thực hiện pháp luật về PCTN, pháp luật về quản lý kinh tế - xã hội để PCTN.

    Hai là, nâng cao vai trò và trách nhiệm của Hội đồng dân tộc, các ủy ban của Quốc hội trong việc thẩm tra các dự án luật, pháp lệnh, nghị quyết. Phát huy vai trò tích cực của mỗi thành viên Hội đồng, Ủy ban, đồng thời, huy động sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học vào hoạt động thẩm tra nhằm nâng cao tính phản biện, thể hiện rõ quan điểm, chính kiến của cơ quan thẩm tra đối với các vấn để lớn, khó, phức tạp đang còn ý kiến khác nhau. Trong những trường hợp cần thiết, tiến hành điều tra xã hội học để làm rõ thêm một số chính sách của dự án luật còn có ý kiến khác nhau. 

    Ba là, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về giám sát, làm rõ phạm vi, đối tượng giám sát tối cao, tăng cường tính đồng bộ, hiệu lực, hiệu quả của các hình thức giám sát, tập trung giám sát những vấn đề lớn, bức xúc trong đời sống kinh tế - xã hội có liên quan tới PCTN. Quy định rõ hơn về trách nhiệm, chế tài trong việc thực hiện kết luận, kiến nghị giám sát, nhất là trong giám sát chuyên đề, giám sát một số vụ việc nổi cộm, phức tạp mà dư luận xã hội, cử tri và đại biểu Quốc hội quan tâm và giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân. Trong hoạt động chất vấn cần tiếp tục quan tâm hơn tới việc ban hành nghị quyết sau chất vấn, nội dung nghị quyết phải xác định rõ hạn chế, yếu kém và trách nhiệm cụ thể của người trả lời chất vấn, việc đánh giá kết quả phiên chất vấn, việc đánh giá báo cáo kế quả thực hiện các nghị quyết sau chất vấn tại kỳ họp Quốc hội…

Văn Anh
(Ban Nội chính Trung ương)