Một số quy định của Luật Đất đai năm 2013 nhằm phòng, chống tham nhũng

    Mệnh đề thứ ba: Nhà nước trao quyền sử dụng đất cho người sử dụng đất theo quy định của Luật đất đai. Nhà nước trao quyền sử dụng đất bằng các quyết định hành chính như quyết định giao đất, quyết định cho thuê đất, quyết định công nhận quyền sử dụng đất. Bản thân quyền sử dụng đất là một loại tài sản được quy định trong Bộ luật dân sự, nhưng tài sản này có hợp pháp hay không còn phải dựa vào một quyết định hành chính. Bởi vậy, sẽ tạo ra cơ chế xin - cho, mà đã “xin và cho” thì rất có thể xảy ra nhũng nhiễu và hối lộ. Cơ chế để có đất thì đa dạng như giao đất, thuê đất, đấu giá, đấu thầu, nhận chuyển nhượng… nhưng khi chấm dứt quan hệ pháp luật đất đai thì chủ yếu vẫn chỉ áp dụng một cơ chế Nhà nước quyết định thu hồi đất của người đang sử dụng để giao hoặc cho thuê trực tiếp cho nhà đầu tư đã được chỉ định, với giá đất để tính bồi thường và giá đất để nhà đầu tư phải trả cho Nhà nước đều do cơ quan có thẩm quyền giao đất quyết định. Chắc chắn rằng, cơ chế như vậy, nếu không được giám sát chặt chẽ, không công khai, minh bạch sẽ có nguy cơ tham nhũng. 

    Yêu cầu thứ hai là cơ chế thi hành luật, cơ chế hành vi: Lâu nay, thường chỉ tập trung vào việc tuyên truyền Luật một cách rầm rộ đến các cơ quan, tổ chức mà ít chú ý đến việc áp dụng Luật vào thực tiễn thông qua người sử dụng đất. Từ khâu ban hành văn bản quy phạm pháp luật đến lập quy hoạch, thu hồi đất, cưỡng chế thu hồi… người dân sử dụng đất thường ở thế thụ động, không được coi là một bên tham gia đầy đủ. Nếu như được hỏi ý kiến thì đó chỉ là người sử dụng đất là tổ chức, nhà đầu tư lớn. Trong trường hợp này người sử dụng đất là cá nhân, hộ gia đình, nhà đầu tư nhỏ dễ bị lép vế, o ép làm phát sinh tiêu cực, tham nhũng. Đơn cử, khi Nhà nước quy hoạch một khoảng đất làm Trung tâm thương mại, công viên, vườn hoa, nhà xưởng,… vì lợi ích công cộng, phát triển kinh tế, thì Nhà nước vận động người có đất riêng lẻ hy sinh vì lợi ích cộng đồng. Thế nhưng, trong cơ chế thị trường liệu có sự hy sinh của người này cho người kia hưởng lợi? Liệu một người có nhà ở, có đất nông nghiệp đang tạo công ăn việc làm cho cả gia đình có tự nguyện giao đất cho dự án làm công viên, nơi nghỉ mát, sân chơi... trong khi đó họ chưa đủ cơm ăn, áo mặc, chưa có việc làm. Mọi cơ chế để thi hành Luật cần phải

xuất phát từ cuộc sống, giải quyết vấn đề của cuộc sống đặt ra với mục tiêu bảo đảm sự công bằng, an sinh và nhân văn. 

    Để đẩy lùi và hạn chế tham nhũng đất đai ở mức thấp nhất, ngoài việc tuyên truyền, phổ biến để mọi người hiểu và thi hành đúng các quy định của Luật đất đai mới, thì nhiệm vụ trước hết thuộc về cơ quan nhà nước phải rà soát tất cả các quy định có liên quan đến đất đai, như quy định về đầu tư công, Luật đầu tư, Luật nhà ở, Luật xây dựng… đồng thời, tạo ra cơ chế kiểm tra, giám sát hữu hiệu từ phía các cơ quan của Đảng và Nhà nước. Mặt khác, cũng phải nhận thức rõ rằng: Luật đất đai mới có thực sự bền vững hay không phải xuất phát từ sự bền vững của chính những người sử dụng đất. 

    Hiệu quả của quản trị nhà nước là cơ chế phòng ngừa tham nhũng và phòng ngừa các rủi ro, không phải ở chỗ phát hiện vi phạm và xử lý nghiêm minh. Xử lý nghiêm chỉ là phần ngọn của cuộc đấu tranh PCTN. Hy vọng, những văn bản hướng dẫn thi hành Luật đất đai năm 2013, những văn bản pháp luật khác có liên quan tạo ra một cơ chế hữu hiệu để PCTN trong lĩnh vực đất đai có hiệu quả.

PGS, TS Trần Thị Cúc
(Học viện Hành chính Quốc gia)