Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến dự án Luật phòng, chống tham nhũng (sửa đổi)

    Tiếp tục chương trình Phiên họp thứ 23, ngày 11-4, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về việc tiếp thu, chỉnh lý dự án Luật phòng, chống tham nhũng (sửa đổi). Nội dung được nhiều đại biểu quan tâm, cho ý kiến là việc xử lý tài sản, thu nhập kê khai không trung thực; tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được một cách hợp lý về việc hình thành tài sản, thu nhập.

 

 

    Theo đó, dự thảo luật đã bổ sung Điều 59 quy định về xử lý tài sản, thu nhập thực tế lớn hơn tài sản, thu nhập đã kê khai hoặc tài sản, thu nhập tăng thêm mà người kê khai không giải trình được một cách hợp lý về phần tài sản, thu nhập chênh lệch hoặc tăng thêm, theo hai phương án.

 

    Phương án 1: Cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập yêu cầu cơ quan thuế thực hiện việc thu thuế thu nhập cá nhân. Đồng thời, dự thảo luật sửa đổi Luật thuế thu nhập cá nhân quy định mức thuế suất 45% đối với thu nhập chịu thuế do vi phạm quy định của Luật phòng, chống tham nhũng. Phương án 2: Cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập yêu cầu cơ quan có thẩm quyền ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính với mức phạt tiền bằng 45% giá trị của phần tài sản, thu nhập chênh lệch hoặc tăng thêm.

 

    Giải trình về lý do lựa chọn phương án 1, Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Minh Khái cho biết, phương án này phù hợp điều kiện, hoàn cảnh cụ thể ở nước ta hiện nay, thể hiện thái độ của Nhà nước trong việc xử lý các khoản thu nhập, tài sản có nguồn gốc không rõ ràng khi cả người có nghĩa vụ kê khai và cơ quan Nhà nước có thẩm quyền đều không có đủ bằng chứng xác thực về căn cứ xác lập quyền sở hữu hợp pháp theo quy định của pháp luật.

Toàn cảnh Phiên họp

    Đồng thời, dự thảo luật tại Điều 123 bổ sung một số điều của Luật thuế thu nhập cá nhân nhằm xác định thu nhập do vi phạm quy định của khoản 1 Điều 59 Luật phòng, chống tham nhũng là thu nhập chịu thuế với mức thuế suất 45% trong biểu thuế toàn phần. Bên cạnh đó, phương án trên thể hiện rõ tinh thần việc thu thuế không loại trừ trách nhiệm hình sự, tịch thu tài sản, thu nhập đối với người có nghĩa vụ kê khai; phù hợp quy định của Hiến pháp và Bộ luật Dân sự. Đặc biệt, Cơ quan Phòng chống Ma túy và Tội phạm của Liên hợp quốc (UNODC) trên cơ sở tổng kết kinh nghiệm của các quốc gia thành viên để nhân rộng cho các quốc gia thành viên khác đã coi việc đánh thuế đối với tài sản, thu nhập không có nguồn gốc rõ ràng là một phương thức thu hồi tài sản thay thế.

 

    Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga, đại diện cơ quan thẩm tra, nêu rõ: Đối với tài sản, thu nhập không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc, đến nay, pháp luật vẫn chưa có quy định xử lý, trong khi không loại trừ một số tài sản này có thể có nguồn gốc từ tham nhũng, từ vi phạm pháp luật nhưng Nhà nước chưa chứng minh được. Do đó, việc dự thảo luật bổ sung quy định xử lý đối với loại tài sản, thu nhập này là cần thiết để nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, phù hợp với xu thế chung của quốc tế.

 

    Tuy nhiên, Ủy ban Tư pháp cho rằng, đây là vấn đề lớn, có liên quan quyền sở hữu tài sản là quyền cơ bản của công dân được Hiến định, việc xử lý theo phương án nào cần được cân nhắc kỹ, thận trọng để vừa bảo đảm quyền cơ bản của công dân, vừa đáp ứng yêu cầu phòng, chống tham nhũng.

 

    Về phương án xử lý tài sản, thu nhập không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc, theo đại diện lãnh đạo Ủy ban Tư pháp, đặc điểm xã hội nước ta là người dân có truyền thống tích lũy, tiết kiệm, tặng cho, thừa kế trong gia đình; tài sản của cán bộ, công chức được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau (ngoài thu nhập từ lương, nhiều người còn làm thêm để tăng thu nhập dưới nhiều hình thức). Trong khi Nhà nước chưa kiểm soát được thu nhập của toàn xã hội, pháp luật hiện hành chưa quy định buộc người dân phải chứng minh nguồn gốc hình thành số tiền để mua tài sản, nhất là những tài sản có giá trị lớn; chưa quy định đánh thuế đối với tài sản... việc xác định tính hợp lý của nguồn gốc tài sản nói chung là vấn đề rất phức tạp.

 

    Qua thảo luận, nhiều ý kiến thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, về mặt pháp lý, không thể mặc nhiên coi tài sản không giải trình được hợp lý về nguồn gốc là tài sản tham nhũng để tịch thu bằng biện pháp hình sự theo hướng “suy đoán có tội”. Mặt khác, nếu coi đó là tài sản của Nhà nước để tiến hành xác lập quyền sở hữu Nhà nước theo thủ tục tố tụng dân sự về giải quyết tranh chấp quyền sở hữu vừa không phù hợp quy định của Bộ luật Dân sự, vừa khó khăn trong việc thực hiện nghĩa vụ chứng minh của người thay mặt Nhà nước đứng ra khởi kiện.

 

    Phó Chủ tịch Quốc hội Đỗ Bá Tỵ nhấn mạnh, đây là lần đầu tiên chúng ta đặt vấn đề xử lý tài sản đó nên cần tiến hành thận trọng, có bước đi phù hợp. Đề nghị cần có cơ chế quản lý, kiểm soát thu nhập, có tiêu chí làm căn cứ xác định thu nhập hợp pháp, từ đó loại trừ tài sản có thể có từ tham nhũng mà ra.

 

    Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Quốc hội Nguyễn Khắc Định cũng đề nghị quy định rõ thế nào là “giải trình hợp lý”, “giải trình không hợp lý”, bởi vì người này cho là hợp lý, người khác có thể cho rằng không hợp lý, không quy định rõ ràng thì khó khả thi...

 

    Vì thế, theo một số đại biểu, cần quy định cụ thể tiêu chí làm căn cứ để xác định trường hợp nào được coi là “không giải trình được một cách hợp lý” để tránh tùy tiện, thiếu thống nhất trong áp dụng pháp luật...

 

 

    Về phương án xử lý tài sản, thu nhập không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc, nhiều thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành với phương án 1 của dự thảo luật. Theo đó, đối với các khoản thu nhập, tài sản mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc, nhưng Nhà nước chưa chứng minh được tài sản này có nguồn gốc bất hợp pháp, trước mắt, có thể coi đây là các khoản thu nhập phát sinh mà người kê khai chưa nộp thuế, từ đó buộc họ phải nộp thuế.

 

    Phương án này không mâu thuẫn với các quy định hiện hành của pháp luật hình sự, dân sự và hạn chế ít nhất việc phải sửa đổi các luật có liên quan. Về mức thuế, đa số ý kiến tán thành mức thuế suất 45% với những lý do như giải trình của Chính phủ. Tuy nhiên, cũng có ý kiến đề nghị cân nhắc mức thuế suất cho phù hợp với các quy định của Luật thuế thu nhập cá nhân hiện nay.

 

    Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Nguyễn Khắc Định và một số đại biểu đề nghị làm rõ thế nào là “không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc” vì nếu quy định chung chung sẽ không bảo đảm tính khả thi trong thực tiễn.

 

    Ngoài ra, có những trường hợp khi cán bộ, công chức, viên chức không giải trình hợp lý tài sản nhưng cơ quan chuyên ngành có thẩm quyền cũng không chứng minh được tài sản đó là bất hợp pháp thì “suy đoán vô tội”, coi như tài sản hợp pháp tăng thêm và phải nộp thuế. Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Nguyễn Hạnh Phúc bày tỏ, trong trường hợp cơ quan Nhà nước chứng minh được tài sản là bất minh sẽ xử lý hình sự, dân sự hoặc kỷ luật chứ không thể đánh thuế để hợp pháp hóa tài sản này.

 

    Cho ý kiến về dự thảo luật, Trưởng Ban Dân nguyện Nguyễn Thanh Hải không tán thành mức đánh thuế 45%, mà đồng ý sử dụng biện pháp thuế, nhưng mức thuế suất thì không thể quy định cứng là 45%, mà phải theo giá trị tài sản, được quy định các mức trong Luật thuế thu nhập cá nhân.

 

    Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, giáo dục, thanh niên, thiếu niên và nhi đồng Quốc hội Phan Thanh Bình cho rằng, tài sản tăng thêm đều phải qua đánh thuế, công dân có trách nhiệm kê khai và nộp thuế đầy đủ.

 

    “Đây là việc rất bình thường. Hương hỏa cha mẹ cho con, tặng đều phải đánh thuế". Theo đại biểu: Chúng ta cần sửa đổi hệ thống pháp luật để phù hợp luật này, đồng thời thay đổi hệ thống quản lý thì mới khả thi, thí dụ: buộc thanh toán qua ngân hàng, quản lý tài sản qua hệ thống thuế, đăng ký tài sản của công dân.

 

    Trong khi đó, một số đại biểu đồng tình với phương án 2 của dự thảo luật. Cán bộ, công chức, viên chức có nghĩa vụ phải nghiêm chỉnh chấp hành Luật phòng, chống tham nhũng, trong đó có nghĩa vụ trung thực, minh bạch trong kê khai tài sản, thu nhập. Vì vậy, đối với tài sản, thu nhập thực tế lớn hơn tài sản, thu nhập đã kê khai hoặc tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc, Nhà nước sẽ xử phạt hành chính.

 

    Tuy nhiên, hiện nay Luật xử lý vi phạm hành chính chưa quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực phòng, chống tham nhũng; chưa quy định về thẩm quyền xử phạt và mức phạt. Do đó, nếu áp dụng theo phương án này cần sửa đổi Luật xử lý vi phạm hành chính, cùng với đó là sửa đổi về thẩm quyền, mức phạt...

 

    Ngoài ra, một số ý kiến đề nghị các phương án khác để xử lý tài sản, thu nhập không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc. Theo tổng hợp của Ủy ban Tư pháp, có ý kiến đề nghị giữ quy định xử lý vi phạm về minh bạch thu nhập, tài sản như pháp luật hiện hành (Luật phòng, chống tham nhũng và Nghị định số 78/2013/NĐ-CP ngày 17-7-2014 của Chính phủ về minh bạch tài sản, thu nhập).

 

    Theo đó, không quy định về việc thu hồi tài sản, thu nhập mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc; tài sản này sẽ bị xử lý, tịch thu sung quỹ Nhà nước nếu cơ quan có thẩm quyền chứng minh được là do tham nhũng, do phạm tội mà có. Đối với người kê khai tài sản, thu nhập không trung thực, người giải trình nguồn gốc tài sản tăng thêm không hợp lý, tùy theo mức độ sẽ bị áp dụng các hình thức xử lý kỷ luật như khiển trách, cảnh cáo, giáng chức, cách chức, bãi nhiệm... Nếu thực hiện nghiêm các quy định này cũng đủ bảo đảm tính răn đe và đáp ứng yêu cầu phòng, chống tham nhũng.

 

    Cũng có ý kiến đề nghị hình sự hóa hành vi làm giàu bất hợp pháp. Do đây là vấn đề mới và phức tạp, quá trình thảo luận còn nhiều ý kiến khác nhau, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội xin ý kiến chỉ đạo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.