Tập trung điều chỉnh quy định chống lãng phí tài sản công

Sáng 5-6, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng đã trình bày trước Quốc hội Tờ trình dự án Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi). Dự thảo Luật này tập trung điều chỉnh và làm nổi bật vấn đề thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong quản lý, sử dụng tài sản công, tài chính công.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính, qua hơn 7 năm đi vào cuộc sống, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí đã tạo được khung pháp lý có giá trị cao và đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai thực hành tiết kiệm, chống lãng phí của các cấp, các ngành, các cơ quan, tổ chức, đơn vị và nhân dân. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, các kết quả về tiết kiệm đã rõ nét nhưng tình trạng lãng phí vẫn chưa ngăn chặn được. Do đó, cần thiết phải sửa đổi Luật để kịp thời khắc phục những tồn tại, hạn chế và đặc biệt là gia tăng các cơ chế, biện pháp thực hành tiết kiệm, xác định rõ hành vi vi phạm, chế tài xử lý các hành vi gây lãng phí để góp phần ngăn chặn và đẩy lùi lãng phí đang là vấn nạn hiện nay. Đồng thời, dự án Luật (sửa đổi) sẽ góp phần hoàn thiện thêm cơ chế phát hiện và đấu tranh chống các hành vi gây lãng phí một cách hiệu lực, hiệu quả thông qua việc tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, kiểm toán nội bộ, kiểm soát chi trong các lĩnh vực thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng

Dự án Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi) bao gồm 5 chương và được chia thành 76 Điều, giảm 6 chương và 10 Điều so với Luật hiện hành.

Dự thảo Luật bổ sung làm rõ nguyên tắc thực hành tiết kiệm chống lãng phí: Xác định chống lãng phí là trọng tâm, trên cơ sở thực hiện tốt thực hành tiết kiệm, được quán triệt xuyên suốt từ chủ trương, đường lối, cơ chế chính sách đến tổ chức thực hiện. Nguyên tắc này xuất phát từ thực trạng trong những năm gần đây, lãng phí vẫn diễn ra phức tạp và gây những ảnh hưởng không tốt đến dư luận xã hội. Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí cũng chính là một biện pháp quan trọng và hữu hiệu nhất để phòng, chống lãng phí.

Bên cạnh việc kế thừa những nội dung, quy định của Luật hiện hành còn phù hợp và luật hóa các quy định dưới Luật đã được thực hiện ổn định và có hiệu quả, dự thảo Luật “tập trung nghiên cứu, làm rõ hơn các quy định về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí ở tất cả các lĩnh vực. Trong đó, đặt ra yêu cầu cao về chống lãng phí trên cả nước, đồng thời làm rõ trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương, trách nhiệm của thủ trưởng đơn vị trong tổ chức thực hiện”.

Dự án Luật quy định rõ việc xác định mục tiêu, chỉ tiêu tiết kiệm và yêu cầu chống lãng phí chung trên cả nước gắn với kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội trong chương trình tổng thể về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí hàng năm và dài hạn, đồng thời đặt ra yêu cầu cho các Bộ ngành, UBND các cấp là phải xác định rõ mục tiêu, chỉ tiêu, tiêu chí đánh giá thực hành tiết kiệm chống lãng phí thuộc phạm vi, lĩnh vực quản lý. Đây là vấn đề có tính chất cốt lõi trong việc đổi mới cơ chế tổ chức điều hành thực hành tiết kiệm, chống lãng phí qua đó, sẽ đánh giá được hiệu quả, kết quả cụ thể của từng địa phương, ngành, lĩnh vực và của cả nước.

Dự thảo Luật đổi mới toàn diện các nội dung theo hướng gia tăng các quy định về cơ chế, giải pháp, biện pháp thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; bổ sung và cụ thể hóa các quy định về thanh tra, kiểm tra, kiểm toán nhằm tăng tính hiệu quả, hiệu lực của các biện pháp thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Ví dụ như về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong quản lý, sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước, tài sản nhà nước của các cơ quan, tổ chức, dự thảo Luật đưa ra nhiều quy định cụ thể để bảo đảm việc sử dụng nguồn kinh phí này chặt chẽ, đúng định mức, tiêu chuẩn, chế độ. Đồng thời, bổ sung trách nhiệm xây dựng kế hoạch và các biện pháp thực hiện mục tiêu, chỉ tiêu tiết kiệm trong các hoạt động. Đối với các hoạt động có yêu cầu tiết kiệm, chống lãng phí cao như sử dụng phương tiện thiết bị làm việc, phương tiện đi lại…bên cạnh những quy định về quản lý, sử dụng hiệu quả tiết kiệm, dự thảo Luật (sửa đổi) đã có quy định rất mới đó là phải thực hiện kiểm toán nội bộ và công khai đối với các khoản chi tiêu liên quan để có sự nhìn nhận chung, từ đó có ý thức tiết kiệm hơn.

Dự thảo Luật đưa ra yêu cầu công khai các hoạt động quản lý ngân sách nhà nước, vốn, tài sản, lao động, thời gian lao động và các nguồn tài nguyên. Biện pháp này không chỉ bảo đảm thực hành tiết kiệm mà còn có ý nghĩa quan trọng trong ngăn chặn, phòng ngừa lãng phí. Những lĩnh vực, hoạt động phải thực hiện công khai bao gồm: Dự toán, phân bổ, điều chỉnh dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước; các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước, các quỹ có nguồn gốc ngân sách nhà nước; Mua sắm, đầu tư xây dựng cơ bản, quản lý, sử dụng tài sản trong cơ quan, tổ chức sử dụng ngân sách nhà nước; Động viên vào ngân sách nhà nước, huy động vốn cho ngân sách nhà nước và cho tín dụng nhà nước; các quỹ có nguồn huy động đóng góp của nhân dân…

Để tăng cường sự kiểm tra giám sát của nhà nước và xã hội, dự thảo Luật bổ sung quy định về phát hiện lãng phí và trách nhiệm xử lý thông tin phát hiện lãng phí theo hướng khuyến khích các tổ chức, cá nhân và công dân phát hiện và cung cấp kịp thời các thông tin về lãng phí; quy định trách nhiệm của người phát hiện lãng phí về tính trung thực của các thông tin; trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức nơi có lãng phí trong việc xem xét xử lý, khắc phục kịp thời và thực hiện việc giải trình về việc để xảy ra lãng phí.

Nhằm khắc phục tình trạng lãng phí được phát hiện nhưng không xử lý được, dự thảo Luật lần này đưa ra nhiều quy định cụ thể về hành vi gây lãng phí và cơ chế xử lý đối với các hành vi gây lãng phí trong các lĩnh vực tập trung vào các nhóm hành vi như: hành vi lãng phí trong quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước; hành vi lãng phí trong mua sắm, sử dụng phương tiện đi lại và phương tiện, thiết bị làm việc; hành vi lãng phí trong quản lý, sử dụng vốn đầu tư xây dựng; hành vi lãng phí trong quản lý, sử dụng tài nguyên; hành vi lãng phí trong quản lý, sử dụng lao động và thời gian lao động; hành vi lãng phí trong quản lý vốn nhà nước, tài sản nhà nước tại doanh nghiệp. Việc quy định về hành vi lãng phí và chế tài xử lý vừa mang ý nghĩa răn đe, vừa đảm bảo có công cụ rõ ràng để xử lý, đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

Để tăng cường hiệu quả, tiết kiệm trong việc sử dụng nguồn kinh phí ngân sách nhà nước, hạn chế tối đa việc thành lập quỹ có nguồn từ ngân sách nhà nước, Dự án Luật đã bổ sung thêm quy định về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong quản lý, sử dụng quỹ có nguồn từ ngân sách nhà nước, trong đó quy định việc thành lập các quỹ có nguồn từ ngân sách nhà nước phải đáp ứng các yêu cầu, điều kiện như: Có đề án thành lập quỹ trong đó nêu rõ cơ sở pháp lý, sự cần thiết, ý nghĩa kinh tế - xã hội và tính không thay thế được bằng các hình thức cấp phát ngân sách; Phù hợp với khả năng của ngân sách nhà nước; Không trùng lặp về mục đích, tôn chỉ của quỹ; Bảo đảm thành lập theo đúng trình tự, thẩm quyền phê duyệt.

Ngoài ra, để khuyến khích việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, bên cạnh kế thừa các quy định hiện hành, dự án Luật đã rà soát các quy định của pháp luật về thi đua khen thưởng để đảm bảo phù hợp. Theo đó, đã bổ sung quy định về việc cơ quan, tổ chức, cá nhân: Hoàn thành, hoàn thành vượt mức mục tiêu, chỉ tiêu tiết kiệm được giao; Có sáng kiến trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; Phát hiện, ngăn chặn hành vi gây lãng phí ngân sách nhà nước, vốn nhà nước, tài sản nhà nước, lao động, thời gian lao động trong khu vực nhà nước và tài nguyên thì bên cạnh nguồn kinh phí theo quy định của Luật Thi đua khen thưởng, việc khen thưởng đối với thành tích thực hành tiết kiệm, chống lãng phí còn được sử dụng nguồn kinh phí từ tiết kiệm do áp dụng giải pháp sáng kiến, rút ngắn tiến độ mang lại; nguồn kinh phí do ngăn chặn được lãng phí khi được phát hiện và khắc phục kịp thời để khen thưởng.

Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tài chính - Ngân sách cho rằng, dự thảo Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí lần này đã được hoàn thiện một bước, tiếp thu nhiều ý kiến của Ủy ban thường vụ Quốc hội và Cơ quan thẩm tra, bổ sung một số nội dung mới; nhiều vấn đề đã được cụ thể hóa. Đa số ý kiến trong Ủy ban nhất trí về phạm vi điều chỉnh như Dự thảo Luật, theo đó Luật này tập trung điều chỉnh và làm nổi bật vấn đề thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong quản lý, sử dụng tài sản công, tài chính công.

Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Phùng Quốc Hiển

Cũng theo Báo cáo thẩm tra, đối với sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng của nhân dân không thuộc sở hữu toàn dân thì chỉ quy định các trường hợp có tác động lớn đến nguồn lực xã hội như ma chay, cưới xin, lễ hội... Các nguồn lực khác cần có quy định để bảo đảm tính toàn diện nhưng chỉ mang tính định hướng, khuyến khích và khuyến cáo, góp phần nâng cao ý thức tiết kiệm trong nhân dân, nhằm bảo đảm tôn trọng quyền sở hữu của các chủ thể”, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Phùng Quốc Hiển nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, Báo cáo thẩm tra cũng nêu rõ, để tạo căn cứ chặt chẽ cho quá trình thực thi thì dự thảo luật cần quy định cụ thể hơn một số vấn đề để tạo căn cứ áp dụng và bảo đảm tính cụ thể, minh bạch. Ví dụ, số lượng các điều khoản đề nghị giao Chính phủ quy định bằng văn bản dưới luật còn tương đối nhiều (trong đó có 6 điều mới là Điều 24, 29, 39, 47, 52, 56) với các nội dung quan trọng liên quan đến xác định hành vi lãng phí gắn với chế tài xử lý trong nhiều lĩnh vực.

Đa số ý kiến của đại biểu Quốc hội cho rằng tính khả thi của Luật hiện hành chưa cao; nhiều quy định còn mang tính hình thức, hiệu lực thực tế thấp, khó đi vào cuộc sống. Để có căn cứ thực hiện và đánh giá được việc thực hiện tiết kiệm hay không tiết kiệm, có lãng phí hay không lãng phí thì phải quy định được các nội dung cơ bản sau: Chế độ, tiêu chuẩn, định mức cụ thể trong quản lý, sử dụng các nguồn lực; trách nhiệm ban hành và tuân thủ quy định về chế độ, tiêu chuẩn, định mức của từng tổ chức, cá nhân; biện pháp, chế tài để áp dụng trong trường hợp không thực hiện nghiêm các quy định của pháp luật về tiết kiệm, chống lãng phí.

Liên quan đến các cơ chế công khai, minh bạch, giám sát, phát hiện, thanh tra, kiểm tra, kiểm toán trong tiết kiệm, chống lãng phí, một số đại biểu cho rằng, phạm vi các lĩnh vực phải thực hiện công khai được quy định trong Dự thảo Luật còn hẹp. Trong khi đó, để đánh giá chất lượng tiết kiệm, chống lãng phí thì yêu cầu công khai việc sử dụng các nguồn lực là căn cứ quan trọng. Vì vậy, đề nghị rà soát các văn bản pháp luật liên quan đến sử dụng các nguồn lực công, các văn bản trong lĩnh vực phòng, chống tham nhũng để bổ sung đầy đủ, toàn diện hơn, bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật.

Về xử lý trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, một số ý kiến cho rằng, lãng phí còn biểu hiện ở "việc đưa ra các quyết định gây lãng phí", như quyết định đầu tư thiếu trọng tâm, trọng điểm, chưa dựa trên các yếu tố bảo đảm tính kinh tế, xã hội, chưa căn cứ vào khả năng thu xếp vốn... Từ đó dẫn đến nhiều công trình đầu tư lãng phí, hiệu quả thấp, nhiều dự án chậm tiến độ vì thiếu vốn; vốn đầu tư bị chôn vào các công trình kém hiệu quả hoặc chậm đưa vào khai thác.

Do vậy, trong Luật cần quy định cụ thể trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức quyết định gây lãng phí; đồng thời, có chế tài xử lý nghiêm minh trong trường hợp vi phạm.

P.V (Tổng hợp)