Giải quyết khiếu nại, tố cáo tồn đọng, phức tạp, kéo dài - thực trạng và giải pháp

Khiếu nại, tố cáo là một trong những quyền cơ bản của công dân được quy định trong Hiến pháp. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm đến công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo (KN,TC), coi đây là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của cả hệ thống chính trị.  Ngày  06-3-2002,  Ban  Bí  thư  Trung ương Đảng đã có Chỉ thị số 09/CT-TW “về một số vấn đề cấp bách cần thực hiện trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo hiện nay”. Ngày 10-01-2008, Bộ Chính trị có Thông báo Kết luận số 130-TB/TW “về tình hình, kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo từ năm 2006 đến nay và giải pháp trong tình hình mới”. Thực hiện chủ trương của Ban Bí thư, Bộ Chính trị và các quy định của pháp luật về KN,TC, các ngành, các cấp đã quan tâm chỉ đạo tổ chức thực hiện nhiệm vụ công tác giải quyết KN,TC. Hằng năm, các cơ quan hành chính nhà nước đã tổ chức tiếp hàng trăm lượt công dân, xử lý hàng chục ngàn đơn thư KN,TC và giải quyết khoảng 85% số vụ việc KN,TC thuộc thẩm quyền. Mặc dù vậy, tình hình KN,TC vẫn có những phức tạp, trong đó, có không ít vụ việc đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết nhiều lần nhưng công dân vẫn tiếp tục khiếu nại, nhất là các vụ việc KN,TC trong lĩnh vực đất đai. Trước tình hình đó, Quốc hội có Nghị quyết về giải quyết các vụ việc trọng điểm, phức tạp, kéo dài trong lĩnh vực đất đai⁽¹⁾; Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các cấp, các ngành phải quan tâm kiểm tra, rà soát, giải quyết KN,TC tồn đọng, phức tạp, kéo dài, coi đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong công tác giải quyết KN,TC ⁽²⁾. Triển khai thực hiện Nghị quyết của Quốc hội và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Thanh tra Chính phủ đã ban hành, triển khai Kế hoạch số 1130/KH-TTCP ngày 10-5-2012 về kiểm tra, rà soát, giải quyết các vụ việc KN,TC tồn đọng, phức tạp, kéo dài; phối hợp các Bộ, ngành, địa phương chủ động nắm tình hình và kịp thời xử lý các tình huống phức tạp phát sinh trong lĩnh vực KN,TC; chủ trì, phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công an tổ chức triển khai nhiều đoàn, tổ công tác về làm việc với địa phương để hướng dẫn, chỉ đạo và phối hợp trong công tác giải quyết KN,TC. Thanh tra Chính phủ ban hành một số văn bản hướng dẫn và các biểu mẫu nghiệp vụ; tổ chức tập huấn về quy trình rà soát, giải quyết vụ việc nhằm đảm bảo triển khai thống nhất; định kỳ hàng tháng tổ chức họp giao ban giữa Thanh tra Chính phủ với các bộ, ngành Trung ương; tổ chức hội nghị sơ kết, đánh giá kết quả thực hiện, kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong việc giải quyết; xây dựng cơ sở dữ liệu về các vụ việc KN,TC tồn đọng, phức tạp, kéo dài. Thanh tra Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Xây dựng, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đã thành lập 28 tổ công tác phối hợp với UBND 47 tỉnh, thành phố để kiểm tra, rà soát nội dung vụ việc, quá trình giải quyết, làm rõ nguyên nhân và xác định phương án giải quyết dứt điểm. Tính đến ngày 15-5-2013, cả nước đã rà soát 528/528 vụ việc (đạt 100%); đã xem xét, giải quyết 462/528 vụ việc (đạt tỷ lệ 87,5%), trong đó có 23 vụ việc người khiếu nại tự rút đơn (sau khi đã làm rõ); 13 vụ việc công dân khởi kiện ra tòa sau khi được hướng dẫn. Các cơ quan có thẩm quyền đã ban hành thông báo chấm dứt thụ lý hành chính 340/528 vụ việc (đạt tỷ lệ 64,39%). Thông qua giải quyết KN,TC tồn đọng, phức tạp, kéo dài các ngành, các cấp và địa phương đã giải quyết, khôi phục quyền lợi và hỗ trợ cho công dân 316,29 tỷ đồng; 33,27 ha đất sản xuất; 0,78 ha đất ở; 24 nền nhà tái định cư… Hiện nay, còn 66/528 vụ việc  (12,5%)  chưa  được  giải  quyết  dứt điểm. Đây là những vụ việc rất phức tạp, liên quan đến cơ chế, chính sách, do vậy cần phải có thời gian nghiên cứu, thống nhất giữa các Bộ, ngành Trung ương và UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, trên cơ sở đó Thủ tướng Chính phủ sẽ chỉ đạo xem xét, giải quyết.

Đồng chí Huỳnh Phong Tranh phát biểu tại Kỳ họp thứ năm, Quốc hội khóa XIII

Nhìn chung, các ngành, các cấp đã quan tâm thực hiện Nghị quyết của Quốc hội, chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Kế hoạch 1130/KH-TTCP của Thanh tra Chính phủ về quá trình thực hiện kiểm tra, rà soát, giải quyết các vụ việc KN,TC phức tạp, tồn đọng, kéo dài và đạt được những kết quả tích cực, cho thấy: các Bộ, ngành, địa phương triển khai thực hiện quyết liệt, đồng bộ, đúng quy trình và hướng dẫn của Thanh tra Chính phủ. Nhiều cuộc họp liên ngành do Chủ tịch UBND tỉnh, thành phố chủ trì với sự tham gia của các Bộ, ngành từ Trung ương đến địa phương, qua đó thống nhất phương án giải quyết; tổ chức các cuộc đối thoại với người khiếu nại với tinh thần thẳng thắn, dân chủ, cởi mở. Nhiều vụ việc phức tạp có sự tham gia tích cực của các cấp ủy đảng, Đoàn Đại biểu Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể, Đoàn Luật sư cùng với các cấp chính quyền để bàn bạc thống nhất phương án giải quyết, thể hiện ý thức trách nhiệm của hệ thống chính trị trong công tác giải quyết KN,TC. Do đó, tạo được sự thống nhất về nhận thức và hành động trong việc giải quyết các vụ việc tồn đọng, phức tạp, kéo dài.
Việc tập trung giải quyết dứt điểm các vụ việc KN,TC phức tạp, tồn đọng, kéo dài trên đã tác động tích cực đến tình hình và kết quả của công tác giải quyết KN,TC. Nhiều bức xúc trong nhân dân đã được giải tỏa; nhiều vụ việc KN,TC tồn đọng, phức tạp, kéo dài đã được giải quyết dứt điểm, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, góp phần bảo đảm an ninh, trật tự xã hội và ổn định tình hình.
Tuy nhiên, quá trình kiểm tra, xem xét và giải quyết KN,TC tồn đọng, phức tạp, kéo dài  cũng  gặp  không  ít  khó  khăn,  vướng mắc, đó là:

Thứ nhất, một số vụ việc đã được các ngành, các cấp giải quyết đúng thẩm quyền, đúng pháp luật hiện hành, nhưng do một số cơ chế, chính sách còn chưa đảm bảo được sự hài hòa giữa mục tiêu phát triển kinh tế với công bằng và an sinh xã hội nên người dân vẫn tiếp tục khiếu nại. Các chính sách về bồi thường khi thu hồi đất ban hành sau đã đảm bảo tốt hơn về quyền lợi cho người dân nhưng dẫn đến tình trạng người bị thu hồi đất trước đây có tâm lý so sánh và cho rằng bị thiệt thòi do đó phát sinh khiếu nại. Ngoài ra, tính khả thi của một số quy định còn hạn chế và thiếu cơ chế đảm bảo thực hiện. Đó là chưa kể đến nếu có sự điều chỉnh về cơ chế, chính sách đảm bảo quyền lợi cho người khiếu nại, thì cần phải cân nhắc một cách kỹ lưỡng và thực hiện thận trọng tránh phát sinh khiếu nại mới theo phản ứng dây chuyền.
Thứ hai, nhiều vụ việc do tồn đọng đã nhiều năm; pháp luật điều chỉnh vấn đề đó đã có nhiều thay đổi; hồ sơ, tài liệu bị thất lạc hoặc không đủ để làm căn cứ xem xét, giải quyết⁽³⁾. Do vậy, việc giải quyết các vụ việc này đã gặp những khó khăn, nhất là trong  việc  đảm  bảo  tính  hợp  lý  và  hợp pháp; giải quyết khiếu nại tồn đọng, nhưng không làm phát sinh khiếu nại mới; vừa phải đảm bảo các nguyên tắc chung của pháp luật, vừa phải phù hợp với thực tiễn của từng địa phương...
Thứ ba, một số việc tuy đã được giải quyết đúng pháp luật “thấu lý - đạt tình”, nhưng vẫn còn khiếu nại do nhận thức pháp luật của một bộ phận nhân dân còn hạn chế hoặc do bị kẻ xấu kích động. Cơ chế phối hợp giữa Trung ương và địa phương, giữa các bộ, ngành hữu quan và các tổ chức, đoàn thể trong hệ thống chính trị còn thiếu thống nhất; có sự lúng túng giữa việc áp dụng các biện pháp vận động, thuyết phục với xử lý nhằm vừa đảm bảo tính công khai, dân chủ với đảm bảo kỷ cương pháp luật.

Thứ tư, một số địa phương có biểu hiện né tránh, đùn đẩy trách nhiệm giải quyết KN,TC lên các cơ quan Trung ương. Trong quá trình thực hiện, một số địa phương triển khai chậm mà nguyên nhân chủ yếu là do lãnh đạo tỉnh, thành phố chưa quyết liệt trong việc chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc các sở, ban, ngành, quận, huyện trong công tác giải quyết KN,TC. Ngoài ra, một số địa phương do khó khăn trong việc bố trí đất, nguồn kinh phí hỗ trợ để giải quyết cho công dân, nên việc thực hiện đền bù không như phương án đã đề ra, vì thế công dân tiếp tục phản ứng, không đồng tình với phương án mà chính quyền đưa ra.

Để nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác giải quyết KN,TC nói chung và giải quyết KN,TC tồn đọng, phức tạp, kéo dài nói riêng, thời gian tới các cấp, các ngành cần phải:
Một là, xác định công tác giải quyết KN,TC là một trong những công tác trọng tâm của Bộ, ngành và các địa phương theo đúng tinh thần chỉ đạo tại Chỉ thị 14/CT- TTg ngày 18-5-2012 của Thủ tướng Chính phủ về chấn chỉnh và nâng cao hiệu quả công tác tiếp công dân, giải quyết KN,TC. Có kế hoạch chỉ đạo thực hiện giải quyết KN,TC trên địa bàn kịp thời, có kết quả, nhất là phải giải quyết đảm bảo đúng chính sách, pháp luật trên 80% các vụ việc khiếu nại mới phát sinh thuộc thẩm quyền. Đây là tiêu chí đánh giá quá trình phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
Hai là, các địa phương chủ động xem xét, phối hợp lực lượng và đề ra biện pháp để giải quyết dứt điểm các vụ việc khiếu kiện tồn đọng, bức xúc, kéo dài và các vụ việc mới phát sinh. Trong quá trình xem xét, giải quyết phải tổ chức đối thoại công khai, dân chủ với công dân để làm rõ nội dung vụ việc, phải xem xét đầy đủ các căn cứ pháp lý, tình hình thực tế của vụ việc để có biện pháp giải quyết dứt điểm; phối hợp chặt chẽ với Thanh tra Chính phủ và Thanh tra các bộ, ngành để trao đổi, tháo gỡ vướng mắc và thống nhất biện pháp giải quyết.

Ba là, các cấp chính quyền chấn chỉnh công tác quản lý nhà nước thông qua thanh tra trách nhiệm và xử lý trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính các cấp không thực hiện việc giải quyết KN,TC của công dân hoặc giải quyết không đúng quy định của pháp luật. Khắc phục những mặt yếu kém, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, nhất là trong lĩnh vực đất đai, đầu tư xây dựng, tài chính công, thực hiện chính sách xã hội; thực hiện tốt chính sách bồi thường, hỗ trợ, giải phóng mặt bằng, tái định cư, giải quyết việc làm cho người có đất bị thu hồi; thực hiện đúng các quy định về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, công khai, minh bạch, dân chủ, công bằng; giải quyết hài hòa mối quan hệ lợi ích giữa người có quyền sử dụng đất, Nhà nước và nhà đầu tư.

Bốn là, tăng cường công tác phổ biến, giáo dục pháp luật về KN,TC để nâng cao hiểu biết pháp luật về KN,TC của cán bộ, nhân dân (tập trung ở khu vực xã, phường, thị trấn). Bên cạnh đó, tăng cường thông tin, tuyên truyền về các vụ việc KN,TC cụ thể, đảm bảo chính xác, khách quan, trung thực; phê phán những hành vi vi phạm pháp luật và những biểu hiện lệch lạc trong lĩnh vực KN,TC.
Năm là, phát huy vai trò của các đoàn thể, các tổ chức chính trị xã hội trong công tác hòa giải, tham gia làm người đại diện cho quyền, lợi ích hợp pháp của người dân để cùng kiến nghị, xem xét, giải quyết những vấn đề thuộc lợi ích chính đáng của công dân; tăng cường việc giám sát của Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể trong công tác giải quyết KN,TC.

Sáu là, xây dựng Đề án nghiên cứu những vấn đề khiếu nại đông người nổi cộm qua các thời kỳ do cơ chế chính sách bất hợp lý (những cơ chế, chính sách về đất đai, nhà ở; chính sách về thu hồi đất đai, đền bù, giải phóng mặt bằng, tái định cư những năm trước, trong và sau cải cách mở cửa) làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của người dân, gây ra khiếu nại đông người, liên tục qua nhiều năm. Trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp nhằm hạn chế việc khiếu nại đông người do cơ chế chính sách gây nên. Ngoài ra, việc tranh chấp đất đai do cho mượn, cho ở nhờ giữa dân với dân; mượn nhà đất giữa các cơ quan đơn vị trước đây đối với dân; vấn đề nhà đất đối với các gia đình chính sách do nhà nước quản lý, Chính phủ cần có những giải pháp phù hợp để giải quyết.

Huỳnh Phong Tranh

(Ủy viên Trung ương Đảng, Ủy viên Ban Chỉ đạo TW về PCTN, Tổng Thanh tra Chính phủ )